همکاری اردک ها در کشت برنج
علف‌هاي هرز در طول فصل زراعي رقيب محصولات كشاورزي
بويژه برنج هستند و كشاورزان براي كنترل
آنها از سموم علفكش استفاده مي‌كنند. كشت توام برنج با اردك، روش مناسبي براي كنترل علف‌هاي هرز در شاليزارهاست
كه در قالب پروژه‌هاي مشاركتي با كشاورزان به كار
گرفته مي‌شود.
براي اجراي
كشت توام لازم است تا مزرعه به ارتفاع 60 سانتي‌متر توسط توري
محصور شود. مي‌توان از تورهاي ماهيگيري غيرقابل استفاده براي اين شيوه استفاده كرد. آشيانه‌اي براي جوجه
اردك‌ها در حاشيه مزرعه در نظر گرفته مي‌شود تا شب
را در آنجا سپري كنند.
جوجه اردك‌هاي
2 تا 3 هفته‌اي را براي فعاليت‌مي‌توان
خريداري يا توليد كرد. زمان رهاسازي جوجه اردك‌ها 2 تا 3 هفته پس از نشاء برنج در زمين اصلي است. تعداد
جوجه اردك بستگي به ميزان علف‌هاي هرز مزرعه دارند. بين
200 تا 400 قطعه جوجه اردك براي هر هكتار در نظر گرفته مي‌شود. جوجه اردك‌ها تقريبا از تمام گياهان موجود در مزرعه
به استثناي شالي تغذيه مي‌كنند.
علاوه بر گياهان موجود در مزرعه، اردك‌ها از حشرات موجود در مزرعه نيز تغذيه مي‌كنند و در كاهش جمعيت آفاتي مانند كرم ساقه‌خوار و برگ‌خوار برنج موثر هستند.
اردك‌ها همچنين با فرو كردن نوك خود در داخل گل و لاي شاليزار موجب تهويه خاك مي‌شوند و گياه برنج براي بقاء ريشه خود را افزايش مي‌دهد. اين افزايش ريشه به جذب بهتر و بيشتر موادغذايي كمك مي‌كند كه نتيجه آن بهبود سلامت گياه و عملكرد بيشتر برنج خواهد بود. فضولات اردك در شاليزار به حاصلخيزي خاك كمك مي‌كند و نياز به كودهاي شيميايي كاهش مي‌يابد.
جوجه اردك‌ها از هفته دوم يا سوم پس از نشاء تا زمان خوشه‌دهي برنج در مزرعه فعاليت دارند و در زمان خوشه‌دهي براي جلوگيري از تغذيه خوشه‌ها، خارج مي‌شوند. هر كشاورز با توجه به ويژگي‌هاي مزرعه خود، طراحي كشت توام را مي‌تواند انجام دهد. كشاورزان يك منطقه مي‌توانند براي اجراي كشت توام با يكديگر مشاركت كنند و به صورت يكجا انجام دهند تا در هزينه‌ها صرفه‌جويي شود. در طول مدت فعاليت جوجه اردك‌ها در شاليزار حدود يك كيلو به وزن آنها اضافه مي‌شود كه با احتساب تعداد آنها در هر هكتار مي‌تواند براي كشاورز درآمد داشته باشد. اين شيوه بخصوص براي زمين‌هايي كه به طور طبيعي توسط ديوار منازل و يا زمين‌هاي مجاور محصور شده‌اند، بسيار موثر و به طراحي كمك خواهد كرد.
در زمان خوشه‌دهي و اقدام براي خارج كردن اردك‌ها از مزرعه، بسته به تصميم كشاورز مي‌تواند آنها را بفروشد و يا پرورش آنها را ادامه دهد. در برخي موارد وجين دستي مي‌تواند مكمل خوبي براي كشت توام باشد.
سرخس آزولا يك گياه آبزي است كه در دهه 1360 از فيليپين و هند وارد كشور شده و در شاليزارهاي شمال كشور رها شد.
اين سرخس آزولا كه در زبان محلي به آن «اوتي تي» گفته مي‌شود در مراحل اوليه كشت براي كشاورزان مشكلاتي را به‌وجود مي‌آورد و از نظر محيط زيست به خفگي تالاب‌ها منجر شده و مانع از رسيدن آفتاب و هوا به درون آب مي‌شود كه اثرات مخربي در زندگي آبزيان دارد.
مهم‌ترين مشكل اين گياه آبزي در اين است كه دانش استفاده از آن همواره با آن وارد كشور نشد. فعاليت‌هاي انجام شده در پروژه‌ها، نشان داد كه اين گياه مي‌تواند منبع خوبي براي حاصلخيزي خاك شاليزارها باشد و جايگزين بخشي از كودهاي ازته شود. بنابراين در برنامه‌هاي هفتگي كشاورزان راه‌هاي استفاده از سرخس مورد بررسي قرار گرفت و آزمايش‌هايي براي مديريت آن به‌كار گرفته شد.
در بررسي‌هاي كشاورزان مشخص شد كه در كشت توام برنج با اردك، كه با هدف كنترل علف‌هاي هرز انجام شده است، هيچ‌گونه اثري از سرخس آزولا باقي نمانده است.
بنابراين موثرترين راه براي كنترل اين گياه كشت توام برنج با اردك است. علاوه بر آن زندگي اين گياه به آب بستگي دارد و مي‌توان با مديريت آبياري براي مدتي كوتاه زمين را خشك كرد كه اين عمل به كنترل سرخس كمك خواهد كرد.
همچنين براساس مستندات پروژه بين‌المللي توسعه مناطق تالابي، از سرخس آزولا همچنين مي‌توان براي ادامه پرورش اردك‌ها پس از خوشه دهي محصول استفاده كرد. اين سرخس را مي‌توان همراه با سبوس برنج به‌عنوان غذاي اردك مورد استفاده قرار داد. بنابراين جمع‌آوري سرخس به شيوه مكانيكي مي‌تواند راه حل ديگري براي كنترل اين گياه آبزي تلقي شود. ولي راه حل ديگري كه مي‌تواند علاوه بر حاصلخيزي خاك به ايجاد اشتغال و درآمد كشاورزان كمك كند، توليد كود كمپوست از اين گياه است.
- تهيه كود از سرخس آزولا
از سرخس آزولا مي‌توان كود گياهي توليد كرد. اين كود مي‌تواند جايگزين خوبي براي كودهاي
شيميايي باشد و يا مي‌توان آن‌را به فروش رسانيد. براي تهيه كود كمپوست از سرخس آزولا،
گودالي در حاشيه مزرعه به ابعاد 3 متر طول، يك متر عرض و 5/1 متر ارتفاع حفر مي‌شود. بسته به وسعت مزرعه و ميزان سرخس
ممكن است ابعاد گودال متفاوت يا بيشتر از يك گودال حفر شود.سرخس آزولا در نهر‌هاي
آب و هم در مزارع رشد مي‌كند و مي‌توان براي تهيه كمپوست از هر دو منبع
استفاده كرد. براي جمع‌آوري آزولا از نهرها بهتر است عرض نهر را در نزديكي گودال حفر شده
با توري مناسب كه سرخس از آن خارج نشود، مسدود كرد. سپس سرخس را از قسمت‌هاي بالايي
نهر به سمت توري هدايت و جمع‌آوري كرد. براي ريختن سرخس در گودال بهتر است به مدت
24 ساعت سرخس جمع‌آوري شده در حاشيه گودال، نگهداري تا رطوبت اضافي آن خارج شود.يك
لايه به قطر 20 سانتي متر سرخس و يك لايه كلش در گودال ريخته و اين عمل تا 20 انتي‌متري
از سطح زمين ادامه مي‌يابد تا گودال پر شود.
روي گودال را با خاك پوشانيده و براي مدت 4 ماه به‌همين صورت نگهداري مي‌شود. كمپوست حاصل را مي‌توان در
قطعه‌اي از مزرعه به صورت آزمايشي به‌كار برد و سپس با شيوه رايج كشاورز، از نظر
شادابي و عملكرد محصول مقايسه كرد.افزايش مواد آلي خاك از اين طريق موجب رشد
موجودات ريزي مي‌شود كه غذاي بسياري از جانداران مفيد در آب و خاك است. اين شيوه
حاصلخيزي خاك را براي توليد محصول بهتر فراهم مي‌كند.بررسي‌ها نشان مي‌دهد، برنامه‌ريزي
مناسب و مشاركت تمام ذي‌نفعان براي اجراي مديريت پايدار كشت بوم اهميت دارد
ومي‌تواند الگوهاي مناسبي براي خروج از مشكلات فعلي به همراه داشته باشد.
حميده سادات هاشمي
انجمن علمی مهندسی مکانیک ماشین های کشاورزی دانشگاه رازی کرمانشاه.